Szanowny Czytelniku

Chcielibyśmy poinformować Cię o przetwarzaniu Twoich danych osobowych oraz zasadach, na jakich będzie się to odbywało po dniu 25 maja 2018 r., zgodnie z instrukcjami, o których mowa poniżej.

Od 25 maja 2018 r. zaczęło obowiązywać Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane w skrócie również jako „RODO”, „ORODO”, „GDPR” lub „Ogólne Rozporządzenie o Ochronie Danych”). RODO obowiązywać będzie w identycznym zakresie we wszystkich krajach Unii Europejskiej, w tym także w Polsce, i wprowadza wiele zmian w zasadach regulujących przetwarzanie danych osobowych, które będą miały wpływ na wiele dziedzin życia, w tym na korzystanie z usług internetowych. Przed przejściem do serwisu naszym celem jest zapoznanie Cię ze szczegółami stosowanych przez nas technologii oraz przepisami, które niebawem wejdą w życie, tak aby dać Ci szeroką wiedzę i bezpieczeństwo korzystania z naszych serwisów internetowych Prosimy Cię o zapoznanie się z podstawowymi informacjami.

 

Co to są dane osobowe?

Podczas korzystania z naszych usług internetowych Twoje dane osobowe mogą być zapisywane w plikach cookies lub podobnych technologiach, instalowanych przez nas lub naszych Zaufanych Partnerów na naszych stronach i urządzeniach do zbierania i przetwarzania danych osobowych w celu udostępniania personalizowanych treści i reklam, bezpieczeństwa oraz analizowania ruchu na naszych stronach.

 

Kto będzie administratorem Twoich danych osobowych?

Administratorami Twoich danych osobowych będzie Fratria sp. z o.o., a także nasi Zaufani Partnerzy, tj. firmy i inne podmioty, z którymi współpracujemy przede wszystkim w zakresie marketingowym. Listę Zaufanych Partnerów możesz sprawdzić w każdym momencie pod niniejszym linkiem „Zaufani Partnerzy”.

 

Po co są nam potrzebne Twoje dane?

Aby dostosować reklamy do Twoich potrzeb i zainteresowań, zapewnić Ci większe bezpieczeństwo usług oraz dokonywać pomiarów, które pozwalają nam ciągle udoskonalać oferowane przez nas usługi.

 

Twoje uprawnienia

Zgodnie z RODO przysługują Ci następujące uprawnienia wobec Twoich danych osobowych i ich przetwarzania przez nas i Zaufanych Partnerów. Jeśli udzieliłeś zgody na przetwarzanie danych, możesz ją w każdej chwili wycofać. Przysługuje Ci również prawo żądania dostępu do Twoich danych osobowych, ich sprostowania, usunięcia lub ograniczenia przetwarzania, prawo do przeniesienia danych, wyrażenia sprzeciwu wobec przetwarzania danych oraz prawo do wniesienia skargi do organu nadzorczego – GIODO. Uprawnienia powyższe przysługują także w przypadku prawidłowego przetwarzania danych przez administratora.

 

Zgoda

Wyrażenie przez Ciebie zgody jest dobrowolne. W każdym momencie możesz również edytować swoje preferencje w zakresie udzielonej zgody, w tym nawet wycofać ją całkowicie, klikając w ustawienia zaawansowane lub wyrażając zgodę i przechodząc na naszą stronę polityki prywatności. Każde przetwarzanie Twoich danych musi być oparte na właściwej, zgodnej z obowiązującymi przepisami, podstawie prawnej. Podstawą prawną przetwarzania Twoich danych osobowych w celu świadczenia usług, w tym dopasowywania ich do Twoich zainteresowań, analizowania ich i udoskonalania oraz zapewniania ich bezpieczeństwa, jest niezbędność do wykonania umów o ich świadczenie (tymi umowami są zazwyczaj regulaminy lub podobne dokumenty dostępne w usługach, z których korzystasz na naszych stronach internetowych). Jeśli chcesz się zgodzić na przetwarzanie przez Fratrię sp. z o.o. i jej Zaufanych Partnerów Twoich danych osobowych zebranych w związku z korzystaniem przez Ciebie z naszych stron i aplikacji internetowych, w tym ich przetwarzanie w plikach cookies itp. instalowanych na Twoich urządzeniach i odczytywanych z tych plików danych, możesz w łatwy sposób wyrazić tę zgodę, klikając w przycisk „Zgadzam się i przechodzę do serwisu”. Jeśli nie chcesz wyrazić opisanej wyżej zgody lub ograniczyć jej zakres, prosimy o kliknięcie w „Ustawienia zaawansowane”. Wyrażenie zgody jest dobrowolne.

 

Dodatkowe informacje dotyczące przetwarzania danych osobowych oraz przysługujących Ci uprawnień przeczytasz na „Polityce prywatności”.

 

 

 

Close

Ustawienia zaawansowane

Aby dostosować reklamy i treści do Twoich potrzeb i zainteresowań, zapewnić Ci większe bezpieczeństwo usług oraz dokonywać pomiarów, które pozwalają nam ciągle udoskonalać oferowane przez nas usługi, podczas korzystania z naszych usług internetowych Twoje dane osobowe mogą być zapisywane w plikach cookies lub podobnych technologiach instalowanych przez nas lub naszych Zaufanych Partnerów na naszych stronach i urządzeniach do zbierania i przetwarzania danych osobowych.

 

 

 

 

Zgadzam się na przechowywanie w moim urządzeniu plików cookies, jak też na przetwarzanie w celach marketingowych, w tym profilowanie, moich danych osobowych pozostawianych w ramach korzystania oferowanych przez Wydawnictwo Fratria sp. z o.o. oraz zaufanych partnerów usług Wydawnictwa. Wyrażam zgodę na przetwarzanie danych w ramach korzystania z oferowanych przez Wydawnictwo Fratria zaufanych partnerów usług. Pamiętaj, że wyrażenie zgody jest dobrowolne.

 

Dodatkowe informacje dotyczące przetwarzania danych osobowych oraz przysługujących Ci uprawnień przeczytasz na Polityce prywatności.

 

 

 

FacebookSzukaj

Wydanie nr 1-2/2024

Zapomniana wojna 1654–1655 - „rzeź Trubeckiego”

Męczeństwo biskupa - Antoniego Baraniaka SDB

Przełomowe posiedzenie - KKP w Szczecinie

Pieczęć wielka litewska - Jana III Sobieskiego

Bitwa pod Cedynią - 972

Pokaż pełen spis zawartościE-PRENUMERATA

Dawne czasy

O wolną Polskę na Syberii. Powstanie zabajkalskie 1866 r.

Noc z 24 na 25 czerwca, Kułtuk w Kraju Zabajkalskim, Syberia Wschodnia, 6560 km od Warszawy. Zanim pierwsze promienie brzasku rozświetlą piękny i groźny zarazem krajobraz syberyjskich bezkresów, wokół prymitywnych drewnianych szałasów wzniesionych na skraju tej starej kozackiej osady zaczyna się ruch. Grupki Polaków katorżników pracujących przy budowie drogi nad jeziorem Bajkał, zgodnie z planem przygotowanym wcześniej przez przywódców spisku, szykują się do ataku na rosyjskie straże. Na czele tego oddziału stoją Kazimierz Arcimowicz i Leopold Eljaszewicz. Sygnał do walki jest początkiem najbardziej niezwykłego z polskich powstań. Tysiące kilometrów od stron rodzinnych, na wschodnich krańcach Azji, garstka epigonów styczniowej insurekcji, odbywających karę wieloletniej katorgi, rzuca nowe wyzwanie imperium rosyjskiemu.

Andrzej Wroński

Nieznośny ciężar bytu

Los polskich katorżników, uczestników Powstania Styczniowego, rozlokowanych w Kraju Zabajkalskim, był naprawdę potworny, urągający wszelkim standardom nawet najbardziej prymitywnej egzystencji. Za mieszkanie służyły im drewniane szałasy, które nie chroniły ani przed zimnem, ani przed deszczem. Nie mieli prawa do prania swojej bielizny, nie otrzymywali też mydła, a ubrania, które im wydano, zupełnie nie chroniły ich przed skutkami tamtejszego surowego klimatu. Jak wspominał jeden z więźniów, Wilhelm Buksztat: „Co się tyczy jadła, przechodziło ono wszystko, co sobie wyobrazić można. Wydzielano nam mięso solone, na pół zgniłe, tak że doktorowie nasi jeść go nam zabraniali”. Polaków rozlokowano w kilku miejscowościach: Śnieżnej, Miszysze, Murynie, Kułtuku. W zasadzie określenie miejscowości to w tym przypadku nadużycie, były to właściwie stacje pocztowe, nieliczne chatki rybackie. Obrazu dopełniały wspomniane szałasy wzniesione przez katorżników. Rozlokowano w nich ponad 700 zesłańców, których pilnowało kilkudziesięciu kozaków.

Okolice jeziora Bajkał to bardzo specyficzny region, gdzie panuje niezwykła symbioza piękna i strachu. Jak wspominał jeden z zesłańców, Zygmunt Odrzywolski: „Wielki szmat wody, ujęty od południa i wschodu w ramy odprysków gór Ałtajskich, z północy okolony dziewiczymi puszczami, pełen ponurej grozy”. Dawniejsze i współczesne relacje osób podróżujących po tej niezwykłej krainie pełne są zachwytu, lecz, jak słusznie pisał wspomniany Odrzywolski, „wszędzie zachwyci piękno przyrody człowieka wolnego”. Natomiast „cóż to za różnica dla niewolnika przykutego łańcuchem tyranii”. Musimy wczuć się w te nastroje zesłańców – świadomość odległości od stron rodzinnych, nieznośność warunków bytu, poczucie, że zostaną już tam na zawsze – by lepiej zrozumieć ich decyzje.

Między rozpaczą a romantyzmem

Powstanie Zabajkalskie było wielokrotnie krytykowane wówczas i obecnie. Adwersarze argumentowali, że wybuchło ono w chwili, kiedy pojawiała się już nadzieja na złagodzenie kursu wobec zesłańców, zmniejszanie liczby lat katorgi, nieraz zamiany tej kary na osiedlenie. Nadzieja takiej zmiany nie mogła jednak w żaden sposób zastąpić traumy klęski tych epigonów styczniowej insurekcji ani zniszczyć poczucia beznadziejności, jaką niosła wegetacja w tym potwornym, ich zdaniem, miejscu. Jeżeli mieli jakąkolwiek nadzieję, to pokładali ją wyłącznie w tym, że tylko sami mogą zmienić swój los. Oczywiście nie można takich odczuć przypisywać wszystkim tamtejszym Polakom katorżnikom, lecz wystarczyło, że żywiła je grupka najtwardszych i najbardziej charyzmatycznych. Myśl o zbrojnym powstaniu pojawiła się wśród polskich zesłańców nad Bajkałem już wczesną wiosną 1866 r. Czytając wspomnienia uczestników starć lub tylko ich towarzyszy niedoli, trudno dziś stwierdzić, gdzie istniała granica pomiędzy nadzieją na najdrobniejszy nawet sukces a romantycznymi marzeniami. Do tych ostatnich zaliczyć trzeba wizję szybkiego rozwoju powstania, które miało ogarnąć najpierw wszystkie kolonie zesłańców, później rozprzestrzenić się na całą Syberię, by w końcu poprzez rosyjskie bezkresy dotrzeć do ziem Królestwa Polskiego. Bardziej realne były z pewnością plany opanowania okręgu okołobajkalskiego, może nawet Irkucka, jak również przedarcia się do Chin. Często określano je jako szaleńcze, krytykowano Powstańców za brak pragmatyzmu i zbyt łatwe szafowanie życiem. Musimy jednak pamiętać, że nawet najdrobniejszy sukces, nawet najsłabszy cios mógł wstrząsnąć rosyjskim imperium, obawiano się wówczas nawet symbolicznego kolejnego polskiego powstania. Wysiłek, jaki musiała włożyć Rosja w likwidację niedawnej styczniowej insurekcji, był ogromny i ciągle o tym pamiętano.

Powstanie

Wspomniane wystąpienie Eljaszewicza w Kułtuku, czyli rozbrojenie kozackich straży, stało się faktycznym początkiem zrywu. Od tej chwili nie było już odwrotu. Następnego dnia do oddziału Eljaszewicza przyłączyli się zesłańcy katorżnicy z Murynu i Miszychy. Uzbrojenie Powstańców było fatalne, np. 60 ludzi, których przyprowadził Szaramowicz – jak wspomina Wilhelm Buksztat – „uzbrojonych było w kosy, piki i kilka karabinów”. Na czele Powstania stanął Gustaw Szaramowicz. Niestety tych, którzy ostatecznie chwycili za broń, była garstka. Z ponad 700 zesłańców rozlokowanych w nadbajkalskich osadach, na udział w walce zdecydowało się ok. 250 (chociaż niektórzy pamiętnikarze wspominają o ponad 300). Szefem sztabu tej niewielkiej armii został Narcyz Celiński. Powstańców podzielono na cztery odziały. Dwa szumnie nazwane kompaniami strzelców, chociaż większość z nich otrzymało broń myśliwską i rewolwery, a tylko nieliczni odebrane kozakom karabiny wojskowe. Na czele tych kompanii stanęli Arcimowicz i Władysław Kotkowski. Trzeci oddział, dowodzony przez Leopolda Eljaszewicza, wyposażony był jedynie w kosy, lance i drewniane pałki. Sformowano wreszcie oddział jazdy dowodzony przez Jakuba Reinera. Pierwsze godziny Powstania mogły rozbudzić nadzieję. Straże rosyjskie dawały się rozbroić prawie bez oporu, a rosyjscy oficerowie, którym rekwirowano broń, konie i pieniądze, patrzyli zdumieni, ale i przerażeni, na kwity dumnie wręczane im przez Szaramowicza, podpisującego się jako naczelnik Legionu Wolnych Polaków na Syberii. Niestety, liczba Powstańców już nie wzrosła, a otaczały ich coraz większe siły rosyjskie, w tym prawie cały garnizon irkucki. Część wojsk rosyjskich przerzucono statkami parowymi przez Bajkał.

Po kilku potyczkach i niewielkich (ale spektakularnych) sukcesach, do decydującego starcia doszło 28 czerwca w bitwie pod Miszychą. Pomimo wyraźnej przewagi liczebnej Rosjan i ich świetnego uzbrojenia, Powstańcy byli pełni optymizmu. Jak wspomina Piotr Deręgowski, większość „oczekiwała nadejścia chwili, w której pod przewodnictwem Szaramowicza i Celińskiego zada cios nienawistnym ciemięzcom”. Słabo uzbrojona i źle wyszkolona garstka Powstańców nie miała jednak szans w starciu z regularnym wojskiem rosyjskim. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Rosjan.

Dramat legionu

Rozbicie i rozproszenie Powstańców to dopiero początek ich prawdziwego dramatu. Jedyną szansę widzieli w przedarciu się do Chin. Do tropienia Polaków władze rosyjskie skierowały nie tylko wszystkie ściągnięte w ten rejon Syberii siły wojskowe, ale i podburzyły przeciwko Powstańcom miejscowych Buriatów. To, co nastąpiło w ostatnich dniach czerwca i na początku lipca, trudno nazwać walką. To było raczej polowanie na Polaków. Oprócz tropiących ich Rosjan i Buriatów, zmorą błąkających się po tajdze Powstańców stał się potworny głód. W grupie prowadzonej przez Celińskiego, nic niejedzącej przez kilka dni, o mało nie doszło do aktu kanibalizmu. Wszystko sprzysięgło się przeciw Powstańcom – żołnierzom Syberyjskiego Legionu Wolnych Polaków. Nie udało im się dotrzeć do wymarzonej granicy chińskiej, która wydawała się im wówczas symbolem wolności. Kilkunastu zmarło w tajdze, głównie z głodu. Wcześniej z bronią w ręku w bitwie pod Miszychą i innych starciach zginęło 38. Resztę wyłapano. Aresztowano również wszystkich pozostałych Polaków katorżników, którzy wcześniej odmówili udziału w Powstaniu.

„Idea, co nam przyświecała, nie zginie”

Ostatni akt dramatu to proces, zaplanowany przez władze rosyjskie – ku przestrodze – jako spektakularne widowisko. Dwumiesięczne śledztwo, o którym było głośno w całym imperium, z pewnością stanowiło odwet za Powstanie Zabajkalskie. Dyktowane jednak było również strachem. Ten czterodniowy zryw naprawdę przeraził Rosjan. Polacy, skazani na katorgę, pohańbieni, upokorzeni, zesłani wiele tysięcy kilometrów od własnych domów, przetrzymywani w nieludzkich warunkach, stanęli do walki. Z punktu widzenia imperium było to zjawisko bardzo groźne. I to można uznać za największy sukces zabajkalskiej insurekcji. Ostatecznie sąd wojenny skazał na karę śmierci przez rozstrzelanie czterech Powstańców, których uznano za przywódców ruchu: Celińskiego, Kotkowskiego, Reinera i Szaramowicza. Czterystu (!) Polaków – a więc znacznie więcej, niż uczestniczyło w Powstaniu – uznano za winnych buntu i przedłużono im katorgę, często dożywotnio, niektórych dodatkowo skazano na chłostę. Skazanym na śmierć pozwolono przed wykonaniem wyroku napisać listy do rodzin. Treść tych pism to jeszcze jeden dowód tragicznego losu tych ludzi. Kotkowski w swoim liście wspomina ucieczkę przez tajgę i pojmanie: „Wzięty zostałem około miasta Kiachty, znękany trudami, głodem i ranami, po przebyciu śnieżnych grzbietów Ałtajskich Gór, pokarmem moim było mięso końskie, a gdy tego nie stało – trawa”. Wyrok na Celińskim, Szaramowiczu, Kotkowskim i Reinerze wykonano rankiem 15 listopada w Irkucku. Jak wspomina uczestnik Powstania, Zygmunt Nałęcz Odrzywolski, wszyscy skazani godnie przyjęli spotkanie z oprawcami, a Szaramowicz miał do odprowadzającego ich spowiednika zwrócić się: „Dla nas jest obojętne, czy zginiemy na własnej ziemi za jej swobody, czy nas zamordują na wygnaniu! Idea, co nam w życiu przyświecała, nie zginie!”. Chociaż niektórych może razić patos tych słów,  pamiętajmy, że wypowiadający je miał dopiero 26 lat, a za sobą klęskę insurekcji styczniowej, zesłanie, katorgę, tragiczne przeżycia Powstania Zabajkalskiego, ucieczkę przez tajgę i pokazowy proces. Pamiętajmy również, co napisał w swoim pamiętniku August Iwański, oceniając sens już wówczas krytykowanego zrywu: „Tak było i tak będzie, dopóki tylko życie i swoboda nie przestaną mieć uroku dla ludzi”. Powstanie Zabajkalskie trwale wpisuje się w nurt popowstaniowej irredenty. Świadczy o tym, że styczniowa insurekcja nie była zamknięciem XIX-wiecznych marzeń o Niepodległej, a tylko końcem jednego z etapów walki. Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na cytowany na początku fragment niezwykłego wiersza Kornela Ujejskiego, powstałego ku pamięci rozstrzelanych w Irkucku, i zadedykować do przemyślenia rządzącym.

KUP E-WYDANIE

Powiązane artykuły