Juliusz Żórawski, przez większą część życia mieszkający w Saminku k. Pól Grunwaldzkich, stryjeczny bratanek Kazimierza, nie przywiązywał do tamtych rodzinnych wydarzeń specjalnej wagi. „Była u dziadka Juliusza taka guwernantka, która zakochała się w stryju. Może i Kazimierz ją kochał? Ale do niczego nie doszło, bo dziadkowie byli temu związkowi przeciwni”. Mimo ponawianych próśb zgody na ślub Kazimierz nie uzyskał od rodziców nigdy. Wśród chętnych do zamążpójścia za niego były bowiem nie tylko najlepsze panieńskie „partie” całego mławskiego powiatu. Wiele swoim sześciorgu dzieciom Żórawscy mogliby wybaczyć, ale ślubu niegodnego ich statusu nigdy. Po odmowie zrozpaczony Kazimierz wyjechał natychmiast do Warszawy. Związana guwernanckim kontraktem Maria pozostała w Szczukach.

Maria guwernantka

Istniejący, choć mocno dziś niszczejący, dworek w Szczukach był świadkiem tych wydarzeń ponad sto lat temu. Skłodowska przybyła tu jako guwernantka najmłodszych dzieci administratora dóbr Krasińskich Juliusza Żórawskiego 1 stycznia 1886 r. Jej podopiecznymi zostały córki gospodarzy: 18-letnia Bronisława i 10-letnia Władysława, przez wszystkich zwana Andzią. Maria zdecydowała się na podjęcie tej pracy w płockiej guberni, „trzy godziny jazdy pociągiem, a potem cztery saniami od Warszawy”, za godziwą na owe czasy zapłatą 500 rubli srebrem rocznie. W stolicy nie mogłaby nawet marzyć o takich zarobkach. Pieniądze były jej niezbędnie potrzebne, musiała bowiem pomagać swojej rodzinie: ojcu Władysławowi, wówczas już emerytowi, a przede wszystkim siostrze Bronisławie. Siostry Skłodowskie umówiły się, że najpierw Brońcia, a potem Maria wyjadą na studia do Paryża. Bronisława jako starsza wyjechała pierwsza. Maria co miesiąc wysyłała jej zarobione w Szczukach pieniądze. Kiedy Brońcia „stanie już na nogi”, do Paryża wyjechać ma Maria. Dla niezwykle aktywnej w Warszawie Skłodowskiej pobyt w Szczukach musiał być bolesną zsyłką. Mimo że darzono ją tu niewątpliwie życzliwością, towarzystwo nie potrafiło wciągnąć jej w krąg swych zabaw i zainteresowań. W jednym z listów do siostry Bronisławy Maria poddała sytuację krytycznej ocenie: „Nic tu nie robią, tylko bawią się, a nas co mniej udziału bierzemy w tem ogólnem pomieszaniu zmysłów, obmawiają okropnie, prawdziwie po parafiańsku. […] Jest kilku panów starszych inteligentnych, ale zacofanych… starsze panie i panienki są tem, czego się można było spodziewać po nich, to jest nie mają żadnego zdania o niczem; ale co smutne, to to, że nawet salonowej rozmowy prowadzić przyzwoicie nie umieją, tak głowy ich są ubogie w pomysły. Idzie więc plotkarstwo na wielką skalę, bo jedynym przedmiotem rozmowy są sąsiedzi i bale, zebrania etc.”.

Miłość

Na ferie Bożego Narodzenia 1886 r. do Szczuk zjechali najstarsi, pobierający nauki poza domem, synowie Żórawskich. Być może już wtedy nawiązała się między Kazimierzem a Marią nić sympatii. Kiedy bowiem przyjedzie on na letnie wakacje, nie będzie dla nikogo ulegać żadnej wątpliwości fakt, iż młodzi się kochają. Ewa Curie, córka Marii, napisała po latach tak: „Nawiązała się między młodymi nić sympatii, wzajemnego zainteresowania, wreszcie uczucia, które mogłoby stać się nawet bardzo trwałe i głębokie, gdyby nie okoliczności, w najwyższym stopniu niesprzyjające. Państwo Żórawscy marzą o tzw. świetnej partii dla syna i Maria wyczuwa natychmiast, że pomiędzy nią a tym domem, gdzie dotychczas otaczano ją życzliwością, zaczyna się wznosić zapora nie do przebycia, że mur socjalnych przesądów każe tym ludziom zapomnieć o jej wartości osobistej i o dobrym imieniu jej rodziny. Zamyka się w upartem milczeniu, nie dopuszcza do żadnych drażliwych wyjaśnień i nie próbuje zwalczać przeciwności, którym młody Ż. nie umie się przeciwstawić”. Kazimierz wyjechał. Stosunki młodej guwernantki z Żórawskimi były poprawne, ale znacznie się ochłodziły. Gospodarze przestali już ją darzyć specjalnymi względami. Skłodowska wyjechać jednak nie mogła. Ciążył na niej obowiązek pomocy rodzinie, do której napisze: „Im więcej cierpię nad sobą, tym więcej pragnę dla Was…”. Dużo teraz pracuje nad sobą, czyta wiele technicznych książek zgromadzonych w bibliotece założonej w znajdującej się na terenie majątku Szczuki cukrowni. Za zgodą Kazimiery Żórawskiej, wraz ze swoją starszą podopieczną Bronisławą, zajmuje się krzewieniem oświaty wśród chłopskich dzieci. W pełnej niedomówień atmosferze Skłodowska będzie przebywać w Szczukach jeszcze prawie trzy lata. O swojej miłości jednak nie zapomni. Nie zapomni także i Kazimierz. Nie wiemy, czy spotkali się od razu po jej powrocie do Warszawy, spotkali się jednak na pewno. We wrześniu 1891 r. Kazimierz przybył do Zakopanego, w którym Maria przebywała na zdrowotnej kuracji. Tu doszło między nimi do decydującej rozmowy. On nie miał jednak zgody rodziców na ożenek, czego zdawała się oczekiwać ona. Doszło do rozstania. Było ono dla niej wstrząsem. Postanowiła natychmiast wyjechać do Paryża. Była zdesperowana. Pisze błagalny list do siostry: „Teraz, Brońciu, raz jeszcze proszę Cię o ostateczne postanowienie: namyśl się, czy możesz mnie wziąć do siebie, bo ja mogę przyjechać. Miałabym na wszystkie swoje wydatki, jeżeli więc możesz bez wielkiej dla siebie krzywdy dać mi jeść, to napisz mi to. Cieszyłabym się bardzo, bo to by mnie moralnie postawiło na nogi po bardzo przykrych przejściach tego lata, które mają znaczenie dla całego mego życia, ale narzucać Ci się nie chcę. […] Pomieścić moglibyście mnie gdzie bądź, nie zrobiłabym Wam kłopotu ani nieporządku. Błagam Cię, odpisz, ale szczerze”. W 1891 r. Maria Skłodowska rozpoczęła studia na Sorbonie. Trzy lata później poznała tam swojego przyszłego męża (ślub w 1895) Piotra Curie. Kazimierz Żórawski ożenił się dwa lata później. Jego wybranką została Leokadia Jewniewicz, nadworna pianistka cara Mikołaja II, córka profesora Uniwersytetu Technologii w Petersburgu.

Naukowe dokonania Żórawskiego

Powszechnie znane są osiągnięcia Marii. Niewiele osób wie, że karierze naukowej oddał się także Kazimierz. Po studiach na wydziale matematyczno-fizycznym warszawskiego uniwersytetu kontynuował naukę w Getyndze i Lipsku. Habilitację uzyskał na Politechnice Lwowskiej. Od 1895 r. był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zwieńczeniem krakowskiej kariery była funkcja rektora (1917–1918). Po odzyskaniu niepodległości Żórawski wrócił do Warszawy, gdzie najpierw był profesorem Politechniki (1919–1925), a potem Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego (do 1935). W latach 1920–1921 pełnił funkcję dyrektora departamentu w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1920 r. został członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, w którym w latach 1926– 1931 pełnił funkcję prezesa. Kazimierz Żórawski jest autorem kilkudziesięciu prac matematycznych, m.in. z teorii równań różniczkowych, funkcji i geometrii analitycznej. Towarzystwo Naukowe Warszawskie wybiło specjalny medal z jego wizerunkiem. Maria Skłodowska-Curie zmarła w 1934 r. i pochowana została we Francji. Kazimierz Żórawski zmarł w 1950 r. i pochowany został na warszawskich Powązkach. Dziejom ich miłości poświęcono kilka płaczliwych stron, ale i fałszywych relacji. Badaczka życia naszych wielkich postaci Barbara Wachowicz odwiedziła Szczuki w 1968 r. Długo szukała wśród mieszkańców wsi osób, które mogłyby pamiętać panienkę Skłodowską. Na potrzeby tekstu opublikowanego w miesięczniku „Opinia” odnalazła w końcu Juliana Gajewskiego, „mającego lat blisko osiemdziesiąt”. Miał on być ogrodnikiem u państwa Żórawskich, jego małżonka Katarzyna zaś „pokojówką we dworze”. Katarzyna – zdaniem Barbary Wachowicz – „bardzo lubiła kędzierzawą, ładną, energiczną pannę z Warszawy, ile mogła, przychodziła z pomocą w tajemnym przedsięwzięciu Marii i jej starszej uczennicy – Broni”. Juliusz Żórawski z Saminka twierdził, że to bzdury: „Dziennikarski wymysł. Julian Gajewski rzeczywiście był ogrodnikiem, a jego żona Katarzyna pokojówką, tyle, że u Juliusza Sylwina Mariana Żórawskiego, brata Kazimierza, a mojego ojca,  który przejął majątek w 1906  r., a więc 17 lat po wyjeździe Skłodowskiej ze Szczuk!” Ani Julian Gajewski, ani jego żona Katarzyna panienki Skłodowskiej znać nie mogli – urodzili się bowiem już po opuszczeniu przez nią dworu.

KUP E-WYDANIE