Gdyby nie Ksawery Drucki-Lubecki nie wiedzielibyśmy, co to francuski szyk w srebrnej zastawie. Książę, kiedy pełnił funkcję ministra skarbu w latach 1821-1830, wprowadził przywileje i ulgi dla obcokrajowców-inwestorów, co spowodowało ożywienie gospodarcze w Królestwie Polskim. Przybyli na te tereny liczni przedstawiciele m.in. branży złotniczej i brązowniczej. Był wśród nich Alfons Fraget, paryżanin, który w 1824 r. uruchomił w Warszawie, przy ulicy Jasnej, mały zakład. Z polskimi rzemieślnikami wytwarzał wyroby ze srebra: sztućce, naczynia oraz drobną galanterię stołową z platerowanej blachy. Dwa lata później przeniósł już znaczącą produkcję do oficyny pałacu Łubieńskich, przy ul. Królewskiej (gmach w stylu Ludwika XIV, dzisiaj nie ma po nim śladu).

Francuski szyk

W 1848 r. dobrze prosperującą firmę przejął brat, Józef Fraget, który kupił posesję przy ulicy Elektoralnej, gdzie pobudował fabrykę. Do dzisiaj Józef Fraget jest uważany za twórcę marki Fraget. To on wprowadził na pańskie stoły nowe modele sztućców, a przede wszystkim rozpoczął produkcję bogatego asortymentu galanterii stołowej oraz wyrobów ze srebra: pucharów, przedmiotów sakralnych. Luksusowe wyroby z zakładu J. Frageta cieszyły się renomą u rodzimych odbiorców, a także zdobyły uznanie na dworach cesarzy i władców Europy oraz Bliskiego Wschodu.

W tym czasie w „Fabryce Wyrobów Platerowanych na Miedzi i Nowem Srebrze J. Frageta” została uruchomiona pierwsza na terenie Księstwa Warszawskiego nowoczesna galwanizernia. Józef Fraget, który poznał najnowocześniejsze technologie i maszyny stosowane ówcześnie w przemyśle platerniczym, sprowadził je do Warszawy i dzięki temu pod koniec lat 40. XIX w. zarządzał supernowoczesną fabryką sztućców na wzór działającej w Paryżu. Przedsiębiorczy Francuz w 1857 r. sprowadził z Austrii maszynę, która wyrabiała dziennie 150 tuzinów sztućców z tzw. nowego srebra. W ówczesnej prasie można było przeczytać, że wyroby J. Frageta „odznaczały się przed wszystkiemi innemi dokładnym powleczeniem, trwałością, czystością roboty i pięknemi kształty”. Po śmierci Józefa Frageta (w 1867 r.) biznes rodzinny przejął syn Julian. Do końca XIX w. zarządzał firmą, która była w swojej branży najlepsza nie tylko na ziemiach Królestwa Kongresowego, ale także dystansowała konkurentów z Rosji.

Od 1906 r., po śmierci Juliana Frageta, firmą zarządzała jego córka Maria Antonina, żona księcia Czesława Świętopełk-Mirskiego, a później jej syn Józef Świętopełk-Mirski. I wojna światowa nadszarpnęła kondycją nie tylko zakładów Frageta. Sytuacja firmy uległa pewnej poprawie od 1926 r., kiedy na rynek wprowadzono sztućce z bielnika, który nie wchodził w reakcje z kwasami organicznymi. Stop bielnika został wynaleziony i opatentowany 28 stycznia 1926 r. przez firmę J. Fraget. W 1927 r. firma za wyroby z bielnika otrzymała na Międzynarodowej Wystawie Sanitarno-Higienicznej dyplom honorowy (jedyny przyznany) wyroby medyczne dla szpitali.

W okresie 20-lecia międzywojennego sława firmy i wysoka jakość wyrobów uczyniła Frageta dostawcą srebrnego towaru do licznych instytucji. Lata 20. to kryzys w gospodarce, który nie ominął także branży wyrobów ze srebra i platyny. Zarządzający fabryką Frageta nawiązali współpracę z Mennicą Państwową (rozpoczęli wyrób krążków do wybijania monet) oraz z Departamentem Zbrojeniowym Ministerstwa Spraw Wojskowych (umowa na produkcję amunicji).

Katalog firmowy J. Frageta z lat 30. podaje, że firma była dostawcą platerów do Zamku Prezydenta Rzeczpospolitej, flagowych statków pasażerskich („Batory” wypływając w swój dziewiczy rejs Gdynia-USA miał na pokładzie zastawy „Fregata”), międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych, kasyn oficerskich, szpitali wojskowych i cywilnych oraz największych hoteli („Bristol”, „Polonia”), restauracji i pensjonatów (Dom Zdrojowy w Krynicy). Produkowano także wyroby na indywidualne zamówienia – w 1928 r. król Afganistanu złożył duże zamówienie na zastawy stołowe i galanterię artystyczną do swojego dworu. Fabryka Fragetów działała do końca II wojny światowej. Zniszczona, po wojnie została upaństwowiona jak wiele innych cennych zakładów z tradycjami.

Konkurencja dla Fragetów

Protoplastą obecnej Warszawskiej Fabryki Platerów „Hefra” była nie tylko manufaktura Fragetów, ale także zakład, który powstał w 1856 r. z inicjatywy mistrza tokarskiego Juliusza Henneberga, byłego pracownika zakładów Frageta i jego brata Wilhelma Henneberga. Oni wraz z brązownikiem Michałem Czajkowskim stworzyli małą firmę platerniczo-brązowniczą przy ul. Ceglanej. W 1894 r. zakład przekształcono w spółkę finansowo-komandytową „Bracia Henneberg” – Fabryka Platerów. Firma miała liczne sklepy fabryczne w Warszawie, a także w Moskwie, Petersburgu, Tbilisi i Irkucku. W tamtych latach bracia Henneberg byli dostawcą wyrobów na dwory carskie i królewskie Rosji, Persji oraz krajów europejskich. Już po kilkunastu latach od powstania, zakład uzyskał podczas wystawy w Petersburgu, w 1870 r., brązowy medal i dyplom „za piękność rysunku i staranność wykończenia”.

Śmierć Juliusza Henneberga, zmniejszenie eksportu na wschód spowodowane sytuacją polityczną w tym regionie, wpłynęły na ograniczenie produkcji. Zakład ponownie rozkwitł po 1907 r., kiedy do spółki przystąpił inżynier Józef Starsburger oraz dwie siostry Juliana Henneberga – Józefa Marendowska i Emilia Mullerowa, które wniosły do biznesu znaczący kapitał. Unowocześniono park maszynowy, rozszerzono produkowany asortyment, wprowadzając nakrycia stołowe ze stopu niklowego, zwane alpakowymi (srebrzystobiały stop zawierający 40-70 proc. miedzi, 10-20 proc. niklu i 5-40 proc. cynku). Właściciele poza rozwijaniem biznesu otwierali także nowe salony, m.in.: w Kijowie, Moskwie, Odessie i Teheranie.

Fabryka „Bracia Henneberg” działała do końca II wojny światowej, kiedy to została zniszczona niemal w 90 proc. w tracie powstania warszawskiego. I tak jak fabryka Fragetów rozgrabiona i upaństwowiona.

KUP E-WYDANIE